- Szczegóły
- Opublikowano: wtorek, 26, luty 2013 09:20
„Przyczyny powstawania trudności wychowawczych” to temat dzisiejszej prelekcji w ramach corocznej pedagogizacji.
Trudności natury wychowawczej nie powstają spontanicznie, ale podczas długiego procesu, w trakcie którego poszczególne ogniwa narastają stopniowo na tle określonych warunków. Warunki te mogą mieć charakter subiektywny, gdy tkwią w samym człowieku, w jego właściwościach umysłowych lub fizjologiczno-somatycznych. Mogą mieć również charakter obiektywny, gdy tkwią poza człowiekiem. Przyczyny trudności wychowawczych można ująć w dwie grupy czynników:
- Trudności warunkowane czynnikami endogennymi powodującymi uszkodzenia układu nerwowego mogą mieć bardzo zróżnicowany charakter. Najczęściej powodują one niedorozwój umysłowy, nadpobudliwość nerwową, nadmierną ruchliwość lub zahamowanie i spowolnienie ruchowe. Zaburzenia te są zwykle uporczywe, ale nie zawsze nieodwracalne. Należy jednak pamiętać, że konieczna jest w tych warunkach interwencja lekarska. Przy odpowiedniej opiece lekarskiej i wychowawczej zaburzenia te dają pomyślne rokowania.
- Czynniki egzogenne, polegające na szkodliwym wpływie otoczenia i wadliwym oddziaływaniu wychowawczym. Składają się na nie:
- wady w funkcjonowaniu rodziny,
- niedociągnięcia i błędy wychowawcze,
- negatywny wpływ środowiska rówieśniczego.
Błędy w funkcjonowaniu rodziny mogą mieć różny stopień nasilenia, poczynając od sporadycznych niewłaściwych reakcji wobec dziecka, które jednak stają się istotną przyczyną trudności wychowawczych, zwłaszcza w zetknięciu z niekorzystnymi warunkami, a na zupełnym braku opieki i zaniedbaniu kończąc. Mówiąc o braku opieki, trzeba wziąć pod uwagę nie tylko zaniedbania związane z materialnym zabezpieczeniem dziecka, ale w równym stopniu braku w zakresie zaspokojenia jego potrzeb psychicznych. Rodzina powinna dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa poprzez okazywanie mu, że jest chciane, kochane i potrzebne.
We współczesnych rodzinach procent dzieci pozbawionych opieki jest coraz większy, co sprawia, że coraz więcej dzieci ze swoimi problemami i trudnościami jest pozostawionych samym sobie.
Oprócz zaniedbania i braku zainteresowania dzieckiem wyróżnia się jeszcze inne negatywne zachowania rodziców, które można zgrupować w pewne typy, czy style wychowania.
Wychowanie autokratyczne, które polega na tym, że w swoich oddziaływaniach rodzice kierują się własnymi potrzebami i ambicjami, nie licząc się na ogół z potrzebami i możliwościami dziecka. Jest ono traktowane bezosobowo, stawia mu wysokie wymagania i rygorystycznie je egzekwuje głównie w oparciu o kary i zastraszenia. Dziecko nie mogąc sprostać wygórowanym wymaganiom, pozbawione swobody zaczyna szukać sposobów uniknięcia niekorzystnych warunków. W zależności od właściwości psychicznych dziecka pojawia się bądź bunt w postaci reakcji agresywnych, nieposłuszeństwo, bądź zachowanie umożliwiające ucieczkę, a więc kłamstwo, ucieczki z domu, wreszcie u dzieci ze słabym typem układu nerwowego, zaburzenia nerwicowe. Te negatywne reakcje w stopniu szczególnie nasilonym występują w okresie dorastania dzieci, które czują się dorosłe i niezależne. Rodzice autokratyczni nie doceniają tych zmian, nie respektują indywidualności, własnych celów i upodobań dorastających dzieci, doprowadzając do napięć i konfliktów. W wyniku tego zerwane lub ograniczone zostają więzi między rodzicami i dziećmi, rodzice tracą autorytet i możliwości wpływu na własne dzieci.
Przeciwieństwem do autokratycznej i nadmiernie wymagającej postawy rodziców jest styl nadmiernie chroniący. Ma on miejsce zwłaszcza wobec dzieci pierworodnych, jedynaków, bardzo długo oczekiwanych lub słabych i chorowitych we wczesnym dzieciństwie. Postawa ta przejawia się w nadmiernej troskliwości, wyręczaniu dziecka w czynnościach, które samo z powodzeniem może wykonać, w izolowaniu przed rówieśnikami w obawie przed złym wpływem, w podejmowaniu za dziecko decyzji, do których zdaniem rodziców nie jest zdolne. Taka atmosfera przesadnej troski sprzyja kształtowaniu niesamodzielności, bierności i lękliwości. Dziecko, które ograniczono w samodzielnym zdobywaniu doświadczeń jest niezaradne, ma gorsze kontakty z innymi dziećmi. Zadania, z którymi spotyka się w szkole, czy w zabawie w grupie rówieśniczej stają się niewykonalne, są przyczyną niepowodzeń, które doprowadzają do utraty wiary we własne siły i możliwości, kompleksu mniejszej wartości. Inne zachowania wynikające z takiej postawy rodzicielskiej może wywołać u dziecka zachowanie typu "rozpieszczone dziecko" - a więc nadmierną pewność siebie, poczucie większej wartości, niepowściągliwość, zuchwalstwo, zarozumiałość, awanturowanie się, tyranizowanie matki, nastawienie egoistyczne i wygórowane wymagania względem rodziców.
Trzecim stylem wychowania jest tzw. styl liberalny. Jest on bliski pozbawienia opieki, gdy dziecko jest zdane na siebie i wszystko mu wolno. Często wiąże się też z niekonsekwencją wychowawczą, gdy rodzice przypominają sobie o swoich obowiązkach i zaczynają nadrabiać wychowawcze zaległości stosuje nagle rygory i ograniczenia.
Ogólnie można stwierdzić, że nadmierna koncentracja na dziecku może powodować u niego reakcje określane jako nerwicowe, natomiast nadmierny dystans uczuciowy w stosunkach "rodzice-dziecko" sprzyja powstawaniu u dzieci cech psychopatycznych.
Trzecią kategorią zewnętrznych przyczyn trudności wychowawczych są negatywne wpływy środowiska rówieśniczego. Grupa rówieśnicza jest bardzo istotnym czynnikiem rozwoju, zwłaszcza społecznego dziecka. Uczestnictwo w życiu grupowym daje możliwość zaspokojenia potrzeb afiliatywnych, kontaktów społecznych, uznania i znaczenia. Z wiekiem w miarę rozluźniania się kontaktów z dorosłymi grupa staje się coraz ważniejsza i coraz bardziej potrzebna. Stąd dziecko chcąc przynależeć do grupy musi dostosować się do norm i zwyczajów jakie w niej panują. Zależność ta warunkuje wpływ grupy na jednostkę. Jest ona tym większa im bardziej dziecko jest wyizolowane i nie znajduje oparcia w innych grupach lub środowisku dorosłych. W takich warunkach najczęściej dochodzi do powstania trudności wychowawczych.
